از هویدا تا مشایی

تیرماه 1384 سیاست ایرانی با پدیده ای به نام محمود احمدی نژاد مواجه شد.

این پدیده در دو دوره ی ریاست جمهوری خود از پدیده ای دیگر به نام اسفندیار رحیم مشایی رونمایی کرد.

کسی که پس از مسئولیت هایی در وزارت اطلاعات،رادیو،شهرداری تهران و سازمان میراث فرهنگی به یکباره در سایه ی دولت احمدی نژاد قامت برافراشت و مدعی نظریه پردازی در فلسفه ی علم و دیانت و ... شد.

 

در آغاز دوران درخشش مشایی در سطح رسانه ها و اذهان عمومی این گمان می رفت که محمود احمدی نژاد او را نیز همچون بسیاری دیگر از نزدیکان خود کنار خواهد زد و و یک دوست دیگر بر شمار دشمنان خود خواهد افزود.اما زمان گذشت و مشخص شد که مشایی و احمدی نژاد را از یکدیگر جدایی نخواهد بود.

عده ای دلیل این عدم جدایی را ابراز ارادت مشایی به رییس جمهور می دانستند اما بازهم زمان گذشت تا این عده به این باور برسند که اگرچه پای اردات در میان است اما این اردات هرچه بیشتر از جانب احمدی نژاد نسبت به مشایی ابراز می شود.

کار بدانجا رسید که بسیاری از چهره های سیاسی کشور احمدی نژاد را مرید مشایی خواندند و رییس جمهور نیز نه تنها هیچگاه اعتراضی به این گفته ها نشان نداد،بلکه با دمیدن در صور مدح مشایی،بر این گفته ها مهر تایید نهاد.

مشایی نیز بعنوان یکی از اعضای قوه ی مجریه،هرجا که تریبونی در اختیار می گرفت از هرآنچه جز حیطه ی وظایف و اختیارات خود در این قوه،سخن می گفت.کافی بود تا بحث افتتاح سرویس های بهداشتی بین راهی در کشور بوجود بیاید تا مشایی در این راستا رشته سخن را بدست بگیرد و پای کلام را تا دامنه ی فلسفه ی وجودی انسان پیش براند.

اینگونه مشی مشایی سبب شد تا در آغاز دوره دوم ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد،زمانی که رییس جمهور او را بعنوان معاون اول خود معرفی کرد،رهبر انقلاب با حکم حکومتی مخالفت خود با این انتصاب اعلام نماید.

احمدی نژاد در حکم انتصاب مشایی بعنوان معاون اول خود خطاب به مشایی آورده بود ؛ " اینجانب جنابعالی را انسانی خودساخته و مؤمن، دلباخته حضرت صاحب الزمان (عج) و با تعهدی آگاهانه و عمیق به خط نورانی ولایت و مبانی جمهوری اسلامی و خدمتگزاری توانمند و صدیق به ملت الهی و عزیز ایران می‌شناسم و طبق اصل 124 قانون اساسی به سمت معاون اول رئیس‌جمهور برمی‌گزینم".

و رهبر انقلاب نیز در نامه خود خطاب به رییس جمهور درباره لغو این انتصاب چنین نگاشته بودند که ؛ " انتصاب جناب آقای اسفندیار رحیم مشایی به معاونت رئیس جمهور بر خلاف مصلحت جنابعالی و دولت و موجب اختلاف و سرخوردگی میان علاقمندان به شما است.لازم است انتصاب مزبور ملغی و کان لم یکن اعلام گردد".

اگرچه پس از حاشیه های فروانی که این انتصاب و لغو آن در فضای سیاسی کشور رقم زد، تحلیل و تفسیرهای فراوانی درباره دلایل و علل مخالفت مسئولیت مشایی در این پست مطرح شد،اما محمود احمدی نژاد مشایی را بعنوان رییس دفتر خود و پس از آن نیز بعنوان رییس دبیرخانه جنبش عدم تعهد منصوب کرد.

احمدی نژاد 3 سال پس از انتصاب ناموفق مشایی بعنوان معاون اول خود در نامه ی انتصاب او بعنوان رییس دبیرخانه جنبش عدم تعهد،ارادت خود به مشایی اینگونه اعلام کرد ؛ " اینجانب جنابعالی را انسانی موحد، مؤمن، پاک، صبور و دارای قلب و اندیشه ای زلال، عاشق و دلبسته به ارزشهای الهی و آحاد مردم جهان و عمیقاً عارف و متعهد به آرمان مهدوی، حاکمیت جهانی توحید، عدالت، عشق و آزادی و مدیریت مشترک ملت ها و فردی شایسته، مدیر، مدبر و امین و از جهات گوناگون توانمند می شناسم و آشنایی و همکاری با شما را برای خود هدیه ای الهی و افتخاری بزرگ می شمارم".

مخالفت رهبر انقلاب با معاون اولی مشایی در قوه مجریه می توانست – و می تواند - از مناظر مختلف مورد تفسیر و بررسی قرار بگیرد.اما در این میان نکته ی بسیار مهم این بود که آنچه مشایی در فاصله سالهای 84 تا 88 از خود به نمایش گذاشته بود و سخنان و حمایتهای احمدی نژاد در مدح او،مشایی را فراتر از یک "مسئول اجرایی" در قوه مجریه ترسیم کرده بود.

از این رو مسئولیت معاون اولی دولت برای مشایی تنها می توانست به مثابه دستیابی به تریبونی فربه تر جهت بسط و ترویج اندیشه های وی قلمداد شود.اندیشه هایی که از سوی علما و کارشناسان مسائل دینی بسیار مورد نقد و مخالفت واقع شده بود.

محمود احمدی نژاد بارها و بارها در حمایت از مشایی، به درستی اینگونه سخن می گفت که ؛ "چرا عده ای نمی خواهند اجازه بدهند آقای مشایی سخن بگوید.بگذارید ایشان صحبت کند و اگر کسی هم نقدی بر سخنان ایشان دارد مطرح کند"

این سخن درست احمدی نژاد اما جایگاه درستی نداشت!

اسفندیار رحیم مشایی می توانست نظرات خود درباره مکتب ایرانی،دوران غیبت،مدیریت جهانی،فلسفه ی وجودی انسان،دینداری در دوران معاصر و ... بیان نماید و دیگران نیز در صورت لزوم به نقد سخنان او بپردازند.اما و هزار اما نکته مهم در اینجا بود که تریبونهایی که در اختیار مشایی قرار می گرفت هرگز و هرگز به دلیل صاحبنظری وی در این عرصه ها نبود.

مشایی تحت عنوان "یکی از اعضای قوه مجریه" پشت این تریبونها قرار می گرفت و از این رو می بایست در این محدوده به اظهارنظر می پرداخت.نه آنکه با استفاده (بل سوء استفاده) از این مقام و جایگاه به اعلام و ترویج نظریات خود در حوزه هایی غیر از مسئولیت اجرایی خود بپردازد.

نکته کلیدی و ارزشمندی که رحیم مشایی در سپهر سیاست ایرانی از خود به یادگار نهاد از این قرار بود که در هنگامه ی "رشد سرطان گونه ی سیاست" در جامعه ایرانی،مسئولیتها و مناصب از تعریف و حدود مشخصی برخوردار نیستند.

سالهاست که بسیارانی در کشور با تفسیر غلط از عبارت ؛ " سیاست ما عین دیانت ما و دیانت ما عین سیاست ماست"، پس از در اختیار گرفتن منصبی سیاسی بدون کمترین آگاهی و دانشی در حوزه دیانت تریبونهای سیاسی را به محلی جهت نشر نظرات خود در حوزه دیانت تبدیل نموده اند و با استفاده (بل سوء استفاده) از مسئولیتهای سیاسی خود راه انتشار نظرات مورد قبول خود در حوزه دیانت را هموار و راه نظرات غیرهمسو با خود را مسدود نموده اند.

آیا ندیده و یا نشنیده اید که برای نمونه معاون یک اداره دولتی در یکی از شهرستانهای کشور وقتی برای افتتاح یک پروژه و یا مناسبتهایی از این دست تریبون را در اختیار می گیرد،چگونه پای سخن را به وادی نقش حکمت در مقوله ی خلقت می کشاند؟

از این رو اسفندیار رحیم مشایی نیز مشتی از این خروار است و به هیچ وجه تافته ای جدا بافته و اندامی ناهمگون با این پیکر بشمار نمی رود.

عدم تناسب میان مناصب و مسئولیتها، مسئولیتها و اظهارنظرها و توانایی ها و مسئولیتها اگرچه در کسی چون اسفندیار رحیم مشایی به تبلور رسیده است اما در تاریخ ایران نمونه های مشابه از این دست فراوان یافت می شود.

روی دیگر این سکه امیرعباس هویدا نخست وزیر پهلوی دوم بود. کسی که در تاریخ ایران از نظر زمان مسئولیت در این منصب با 13 سال،رکوردی جاودانه به نام خود به ثبت رساند.اما علیرغم این زمان طولانی ِحضور او در این مسئولیت با اهمیت، همگان از عدم تناسب منصب و اختیارات او آگاه بودند.

پس از سرنگونی رژیم پهلوی و دستگیری هویدا توسط نیروهای انقلاب اسلامی،او در دو جلسه دادگاهی که سرانجام حکم مرگش را صادر کرد،بارها و بارها بر این نکته تاکید کرد که ؛ "من تنها پستی را در اختیار داشتم اما هیچ مسئولیتی نداشتم".

اگرچه بسیاری از جمله شیخ صادق خلخالی بعنوان قاضی آن دادگاه،این سخنان هویدا را تنها به دلیل مبرا دانستن خود از جنایت صورت گرفته در دوران "مسئولیت" وی می دانستند،اما هویدا به نکته ی بسیار مهمی اشاره می کرد.

پرواضح است که در نقش او در جنایات آن رژیم شکی نبود اما در این نکته نیز تردیدی وجود نداشت که هویدا در بهترین حالت نه نخست وزیر کشور بلکه رییس دفتر شاه بود.

هویدا و مشایی هر دو مقام و منصبی در اختیار داشتند که به مسئولیتهای مربوط به آن عمل نمی کردند.آن ؛ فروتر از مقام خود بود و این ؛  فراتر. آن نخست وزیر را به رییس دفتر شاه بدل کرده بود و این رییس دفتر رییس جمهور را به مراد و ایدئولوگ رییس قوه مجریه.

و در این میان تنها زلف پریشان تناسب میان منصب و مسئولیت، بر باد بود و بس.

   فرهنگ دولتی و دولت فرهنگی      

با شرحی که گذشت، تنها کسانی از اعطای نشان درجه یک فرهنگ و هنر از سوی رییس جمهور به اسفندیار رحیم مشایی متعجب و یا متاسف می شوند که میان آن نشان و مشایی معتقد به وجود "عدم تناسب" باشند.

درحالی که  با توجه به مختصات سیاسی اکنون؛این "عدم تناسب"،نسبت عینی و عین ِ نسبت است.

 

از یاد نبریم که مشایی در اوج دوران "فرهنگ دولتی" نشان درجه یک فرهنگ و هنر را بر سینه دارد،نه در دوران حیات یک "دولت فرهنگی".

از یاد نبریم که مشایی تنها برگی از درخت تناورعدم تناسب میان مناصب و مسئولیتها،مسئولیتها و اظهارنظرها و توانایی ها و مسئولیتها است.با به خاک افتادن این برگ،تمامی آفات این درخت به خاک نخواهد افتاد...  نیما جواد پور